Popüler Cevap

Tork Nedir, Ne İşe Yarar?

Tork (torque) diyince muhtemelen birçok kişinin aklına otomobillerle ilgili bir şey gelir. Fakat bunun ne işe yaradığını tanımlamaya erişince birçoğumuz zorlanırız. Ne işe yaradığını oldukca iyi bilmeme karşın tanım ederken iyi mi anlatacağımı şaşırıyorum. Ilk olarak tork ve beygir gücü birbirine yakın iki terimdir ve torkun ne işe yaradığını anlayabilmek için beygir gücünün de tam olarak ne işe yaradığını bilmek gerekir.

Beygir Gücü Nedir?
Bir otomobilin teknik özelliklerinde motoruna ilişik güç ve tork değerlerini görürüz. Buradaki güç, motorun beygir gücüdür ve Türkçesi BG olan HP(horsepower) birimiyle anlatılır. 1 beygir: 75 kilogram’lık ağırlığı 1 sn’de 1 metre yukarı kaldırabilecek güç miktarı olarak tanımlanır. Bunun da ortalama 1 atın gücüne denk geldiği düşünülerek “beygir gücü” denilmiştir. Beygir gücü motora özgü değiştirilemez bir değerdir. Fakat otomobilin dynometer ile ölçülen beygir ve tork değerleri; aktarma organı, vites kutusu ve tekerlek çapı şeklinde etmenlere bağlı olarak farklılık göstermektedir. Doğrusu beygir gücü yüksek, torku ise düşük olan bir motoru yalnız dişli oranı ayarlarını değiştirerek bile tam ters karaktere büründürmek mümkündür. Bundan dolayı beygir gücü ve tork çıplak bir motorda gerçek değerlerini ifade ediyor olsalar da, gücün yere iletilmesine kadar araya giren faktörler göz önüne alındığında yalnız motora ilişik karakteristik bir veri olarak düşünülemez.

Tork Nedir?
Tork, motordan tekerleğe iletilen itme(dönme momenti) kuvvetidir. Birimi Nm (Newtonmetre)’dir. Halk ağzıyla otomobilin çekişi olarak da tanım edebileceğimiz tork, kamyon, otobüs, traktör şeklinde araçlarda devasa yükseklikte değerler almaktadır. Bunun sebebi yük taşıyan araçlarda hız yapmaktan oldukca çekişe gereksinim duyulmasıdır.

Aslen bu kavram fizikte dönme momenti olarak malum kuvvet x kuvvet kolu formulünden başka birşey değildir. Yandaki resimde anahtarla somunun sıkılması gösterilmekte. Burada elle uygulanan kuvvet vida ile somun içinde vidaya paralel yönde bir gerilim ve dairesel yönde moment oluşturmakta. İşte bu momente tork denir. Anahtarın sapı ne kadar uzun olur ve ne kadar geriden tutulabilirse, somun o denli kolay dönecektir. Otomobilin tekerleklerinde olan da bunu aynısıdır. Tekerleğin çapı küçültülürse tork yükselir ve daha ani tepki veren daha esnek bir sürüş karakteristiğine haiz olunabilir. Doğal olarak bu durumda maksimum sürat düşecektir. Bir yerden kazanılırken bir yerden fire vermek gerekir, bu işin doğasında olan birşeydir.

Torku ifade eden bir öteki oto terimi de esnekliktir. Aynı devir bandında torku yüksek olan otomobiller ara hızlanmalarda kısaca sollamalarda mesela 60km/h hızdan 120km/h hıza ulaşmada daha başarılıdır. Bu da otomobilin esnekliği olarak tanımlanır. Torku yüksek olan bir otomobil bilhassa rampa çıkarken fazla devir çevirmeye gerek kalmadan hızını koruyabilir fakat torku azca olan otomobil ivmesini koruyabilmek için vites düşürerek hızını çoğaltmak zorundadır.

Torkun yüksek olması için temel olarak motorun yanma odasında normalden daha güçlü bir yanma gerçekleşmesi gerekir. Aynı beygir gücüne haiz bir benzinli motor ile bir dizel motor içinde iki kat tork farkı oluşabilir. Dizel motorlarda yanma odasındaki sıkıştırılan yüksek basınçlı havanın içine gene yüksek basınçlı enjektörlerden yakıt püskürtülerek güçlü bir yanma elde edilir. Bunun yanında pistonun kurs içindeki hareket mesafesinin artması ve buna bağlı olarak piston kolunun uzaması şeklinde etmenlerden dolayı dizel motorların torkları yüksektir. Fakat dizel motorlar benzinlilere nazaran fazla devir yapamadıklarından hızlanma değerlerinde pek iç açıcı değerler elde edemezler kısaca haiz oldukları tork avantajlarını devir düşüklükleri sebebiyle kısmen kaybederler. Bu devir düşüklüğünün sebebi ise, yanma odasına püskürtülen mazotun odacığın belirli bir noktasından başlayarak yayılarak patlamayı oluşturmasıdır. Bu aşamada patlamayı kuvvetlendirmek için enjektör basıncını artırarak yakıtı yanma odasına daha süratli göndermekten başka meydana getirecek fazla birşey yoktur. Benzinli motorlarda ise, birden fazla buji ile değişik noktalarda ateşleme sağlanabilmesinin yanında moleküller arası yanmayı hızlandırıcı partiküllerin yakıta eklenmesiyle yanma verimini çoğaltmak mümkün olmaktadır.

İlginizi Çekebilir  Pusulalar Tam Olarak Kuzey Kutbu’nu Gösteriyor mu?

Yüksek devirli benzin motorları her halükarda en gelişmiş turbo dizel bir motordan dahi ivmelenme anlamında üstündürler. Fakat alt devirlerdeki ani hızlanma kabiliyetleri yardımıyla günlük kent içi kullanımda dizel motorlar oldukca keyifli sürüş dinamikleri sunarlar. Bunun sebebi elbet yüksek tork değerleridir. Torku yüksek olan bir aracın gaz pedalına basıldığında insanoğlunun sırtını koltuğa yapıştıracak bir hızlanma duygusu yaşatır ve bu da sürüşteki en mühim keyif faktörlerinden birisidir. Fakat hareketin devamında devirler arttıkça bu hissiyatı yaşamak pek mümkün değildir. Benzinli otomobiller ise daha doygun hızlanırlar. Bu nedenledir ki, drag yarışlarında dizel otomobiller çoğu zaman tercih edilmemektedir.

Bir otomobilin vites kutusunda, daha çok tork üretmesi yada daha çok hız yapması içinde tercih yapılabilir. Bu mevzuda güç ve tork değerleri binek otomobillerde birbirine yakın değerlerde tutulurken mesela bir jipte tork yönüne kaydırılmıştır. Örnek bir binek otomobil 130 HP güç, 160 Nm tork değerine sahipken aynı motorun kullanıldığı bir jip 100 HP güç, 280 Nm tork değerine haiz olabilir. Burada beygir gücü değişmezken kullanılan şanzıman oranlarına bağlı olarak torkta farklılık görülmektedir. Benzer şekilde tekerlek çapı büyük olan traktör şeklinde araçlarda torkun yüksek olması gerekir bundan dolayı tekerlek çapı büyüdükçe motorun çekişi düşer. İlave olarak motor tipi de tork açısından önemlidir. Sıra tipli motorlar güç üretmeye odaklı olarak üretilirken V tipli motorlar çekişin fazla ve devamlı olması istenen yerlerde yaygın olarak kullanılır.

Tork Eğrisi
Otomobilden anlayanların bakmış olduğu en mühim ve en iyi yorumlanması ihtiyaç duyulan teknik veri tork eğrisidir. Aşağıda Volkswagen markasına ilişik 1.4 TSI ve 1.6 FSI motorlarının tork eğrileri karşılaştırılmalı olarak verilmiştir.

Grafiği yorumlarken ilk başta şu temel bilgiyi bilmek gerekir: “Bir motorun tork eğrisi ne kadar düz bir çizgi şeklinde ilerliyorsa, motor o denli verimlidir.” Motorun verimli olması kullanılan yakıttan minimum ısıl kayıpla optimum kazanç elde edilebildiği anlamına gelir ki, bu bir motor için en belirleyici kalite faktörlerinin önderlik yapar.

Grafikteki her iki motor da benzinlidir. 1.4 litrelik TSI motor 1500 devir seviyelerinden başlayarak 3500 dönem kadar aynı tork kıymetini koruyabilmiştir. Bu anlama gelir ki otomobil bu devir bandında kendinden beklenebilecek en atak(esnek) sürüşü mümkün kılıyor. 1.6 litrelik FSI motor ise, maksimum torkunu 4000 devirde üretmiş ve bu devirden sonrasında 6300 devirlere kadar fazla bir şey kaybetmeden çekişini korumuş. Atmosferik bir motor için güzel bir kıymet fakat 4000 devire kadar otomobilin uyuşuk bir tavır sergilemesi hem kent içi yakıt ekonomisi hem de sürüş hazzı açısından fena bir durum. Bu motordan performans alınabilmesi için yüksek devirde kullanmak koşul, bu da devasa yükseklikte ısıl kayıplarla birlikte verimsizliği ve yüksek yakıt tüketimini bununla beraber getirir. Peki bu durumda 1.4 TSI motor mükemmel mı? Heralde değil; onun da 3500 devirden sonrasında ansızın nefesi kesilmeye başlıyor ve FSI motor kadar yüksek devirle motoru çeviremiyor. Netice olarak rampada TSI motor FSI’ya rahatça toz yutturacak ve ölçme götürmez şekilde performansını gösterecektir. Düz yolda ise FSI motor, TSI’yı hem hızlanma kıymeti olarak hem de maksimum sürat anlamında ya geride bırakacaktır. Fakat yakıt ekonomisi ve sürüş hazzı açısından TSI motorun tercih edilebilirliği daha çok. FSI motorun eğrisi grafiğin hiçbir yerinde düz bir çizgi olarak ilerlemediğinden esasen ilk bakışta oldukca başarıya ulaşmış olmadığı anlaşılıyor. Bu grafikte kırmızı çizgiyle gösterilen TSI motor tork anlamında da kuvvetli esasen fakat bazı grafiklerde tam tersi olur ve eğri tepe şeklinde olan mavi grafik kırmızının üstüne çıkar. İşte o durumda da düz ilerleyen grafiğe haiz aracı tercih etmek daha mantıklı olacaktır. Maksimum torku azca olsa da o torku değişken devir aralığında devamlı üretebilen motor daha başarılıdır.


Yorum Yap

Abone Ol!

En güncel bilgilerden haberdar olmak için abone olun.